فرش دستبافت یکی از محبوب‌ترین و ارزنده‌ترین انواع فرش می‌باشد که از گذشته تاکنون تغییرات زیادی داشته است.

این محصول که ریشه ایرانی دارد، امروزه در سراسر جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد و علاوه‌بر ایران کشورهایی نظیر هند، افغانستان، پاکستان، ترکیه و آذربایجان نیز در طراحی و تولید آن نقش بسزایی دارند.

فرش دستبافت انواع مختلفی دارد. این تفاوت گاهی در جنس الیاف به‌کار گرفته شده و گاهی نیز در نوع بافت، طرح و نقشه، سبک محلی و یا موارد دیگر است.در این مقاله به بررسی انواع فرش دستبافت از نظر نوع و شیوه بافت پرداخته شده است.

انواع فرش دستبافت از نظر نوع بافت

نوع بافت در فرش‌های مختلف می‌تواند متفاوت باشد اما اصول اولیه آن برای همه فرش‌های دستبافت تاحدودی شبیه به هم است.

برای دانستن انواع بافت فرش، ابتدا لازم است نوع نخ‌های آن شناخته شود. همه فرش‌ها از سه نوع نخ تشکیل می‌شوند. این نخ‌ها عبارت‌اند از: تار، پود و خاب.

برای آگاهی از انواع فرش دستباف از نظر سبک محلی به این مقاله مراجعه کنید.

تار چیست؟

تار یا همان چله، اسکلت و استخوان‌بندی فرش است که در اولین مرحله از تولید فرش، به صورت افقی بر روی دار کشیده می‌شود.

می‌توان گفت اساس و پایه اصلی دست‌بافته‌ها، چله‌ها هستند، به‌طوری که اگر چله از بافت خارج شود، دست‌بافته متلاشی می‌شود. درحالی که اگر عوامل دیگر حذف شوند، آسیب وارد شده کمتر خواهد بود.

جنس تار بسته به نوع فرش می‌تواند از الیاف مختلفی انتخاب شود. برای مثال در قالی ابریشمی، عموما جنس چله از ابریشم است و برای قالی پشمی از کرک و یا پشم استفاده می‌شود.

پود چیست؟

بعد از بافت هر رج از فرش، یک لایه پود از لابه‌لای نخ‌های تار می‌گذرد. این کار برای محکم نگهداشتن گره‌ها بر روی فرش انجام می‌شود و در صاف و یکدست نگهداشتن قالی نقش مهمی دارد.

در هر رج دو بار پود زده می‌شود. لایه اول پود که اصطلاحا پود زیر گفته می‌شود، کلفت‌تر است و تاب کمتری دارد و زمانی که هاف بالاست رد می‌شود. لایه دوم، پود رو خوانده می‌شود، نازک‌تر است، تاب زیادی دارد و زمانی که هاف پایین است از لای چله رد می‌شود. این پود برای محکم نگهداشتن پود کلفت و پنهان کردن آن در قالی استفاده می‌شود.  

خاب چیست؟

نخ خاب به تمامی گره‌های رنگی گفته می‌شود که شکل و طرح فرش را می‌سازند.

بعد از شناخت انواع نخ در فرش دستبافت، نوبت به شناخت نوع بافت می‌رسد. نوع بافت بیشتر براساس نوع چله‌کشی صورت می‌گیرد. در ایران این بافت به 4 شیوه انجام می‌شود که در ادامه به آن پرداخته شده است.

فرش تمام لول 

یعنی فرشی که قوس گره در پشت فرش، ۹۰ درجه است و شیارهای پشت فرش عمیق است. همچنین تارها با یکدیگر فاصله ندارند و بافت آن محکم است.

شیوه بافت تمام لول

این شیوه بافت بیشتر در مناطق شهری مانند تبریز، اصفهان، قم، نایین، مشهد و… رایج است. در این شیوه تارهای چله بر روی دار به گونه‌ای قرار گرفته‌اند که در محل گره زدن کاملاً به هم چسبیده‌اند و به کمک چوب به صورت زیر و رو قرار می‌گیرند.

در این شیوه معمولاً از دو پود استفاده می‌شود که شرح آن در قسمت پود گفته شد. زاویه بین چله‌ها در این شیوه بین 120-80 درجه در نوسان است. هر قوس در پشت فرش نشانگر یک گره است و در پشت فرش ردیف گره‌ها برجسته و متمایز دیده می‌شود.

فرش لول

بافت لول یا تخت به شکل حصیر بافی است. بافت سخت و محکمی ندارد و تارها با کمی فاصله نسبت به هم قرار می‌گیرند.

شیوه بافت لول

در این نوع فرش، تارها به اندازه‌ی یک قطر نخ با یکدیگر فاصله دارند. بافت تخت یک پوده است و به شیوه‌ی حصیری بافته می‌شود؛ یعنی در هر رج، چله زیر و رو می‌شود و تارها، یکی در میان از پشت قالی دیده می‌شوند.

در این شیوه که بیشتر در مناطق عشایری رایج است، تارهای چله (در هنگام چله‌کشی) به گونه‌ای قرار می‌گیرند که فاصله بین تارهای چله در محل گره زدن حداقل به اندازه قطر چله‌ی مورد مصرف باشد.

در این نوع بافت معمولاً پودی ضخیم‌تر از قطر چله در هر رج، از بالای ضربدر کوبیده می‌شود. زاویه بین چله‌ها در این نوع بافت 170-180 درجه است و چله‌ها تقریباً در کنار هم قرار می‌گیرند.

در این بافته، هر دو قوس در پشت فرش نشانگر یک گره است. پود در این فرش نیز از پشت فرش کاملاً مشخص است.

فرش نیم لول

در این نوع فرش، قوس گره در پشت فرش، ۴۵ درجه است.

شیوه بافت نیم‌لول

این شیوه بافت بیشتر در مناطق روستایی رایج است. درحال حاضر از میزان فرش‌های تولید شده با شیوه‌های نیم لول به‌شدت کاسته شده است.

در این شیوه تارهای چله در هنگام چله‌کشی به‌گونه‌ای قرار می‌گیرند که فاصله‌ی بین تارهای چله در محل گره زدن به اندازه‌ی نصف قطر چله‌ی مورد مصرف باشد. در این شیوه پودی با قطر تقریبی چله‌ی مورد مصرف در هر رج ابتدا از زیر ضربدر و سپس از روی ضربدر کوبیده می‌شود.

زاویه بین چله‌ها در این نوع بافت بین 120-70 در جه است. نمای پشت هر گره در این فرش به‌صورت یک قوس و یک نم‌قوس است.

شیوه کرباس باف

در این شیوه بر خلاف بافت لول، نیم لول و بافت تخت که پود بر گرد تارهای چله به‌صورت مواج حرکت می‌کند، پود حالت سفت و کشیده دارد و این تارهای چله هستند که نسبت به پود حرکت مواج دارند.

این ویژگی بدین علت است که تارهای چله، کمی شل تر از معمول تحت کشش قرار بگیرند و با ادامه‌ی روند بافت، تارها سفت‌تر می‌شوند تا به صورت مستمر در هنگام بافت، تارهای چله شل و متناسب با بافت تنطیم شوند.

در صورت شل نکردن تارهای چله، رج‌های گره بر روی هم قرار نمی‌گیرند و در صورت ادامه‌ی کار تارهای چله پاره خواهند شد.

ویژگی قابل توجه بافت کرباسی حرکت مواج تارهای چله است؛ به‌صورتی که فاصله‎ی بین تارهای چله در این شیوه‌ی بافت، می‌تواند به هم چسبیده یا با فاصله‌ای معادل نصف قطر چله مورد مصرف و یا به اندازه‌ی قطر آن باشد.

بسته به میزان فاصله چله‌ها، نمای پشتی گره‌ها در فرش به‌صورت «تک نما» (هر قوس یک گره) و «نیم نما» (هر یک و نیم قوس معادل یک گره) و«جفت نما» (هر دو قوس معادل یک گره) است.  

فرصت طلایی برای شما!

برای تهیه فرش اصیل و دستبافت می‌توانید با ما تماس بگیرید. ما برای شما یک پیشنهاد عالی داریم!