فرش دستبافت یکی از محبوب‌ترین و ارزنده‌ترین انواع فرش می‌باشد که از گذشته تاکنون تغییرات زیادی داشته است.

این محصول که ریشه ایرانی دارد، امروزه در سراسر جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد و علاوه‌بر ایران کشورهایی نظیر هند، افغانستان، پاکستان، ترکیه و آذربایجان نیز در طراحی و تولید آن نقش بسزایی دارند.

انواع فرش دستبافت از نظر طرح

فرش دستبافت انواع مختلفی دارد. این تفاوت گاهی در جنس الیاف به‌کار گرفته شده و گاهی نیز در نوع بافت، طرح و نقشه، سبک محلی و یا موارد دیگر است.

فرش‌ها از نظر طرح و نقشه نیز انواع مختلفی دارند. این تنوع طرح، در فرش‌های ایرانی نسبت به فرش‌های سایر کشورها بیشتر است.

طبق دسته‌بندی شرکت سهامی فرش ایران، نقشه‌های فرش ایران به 19 گروه اصلی تقسیم می‌شوند. با بهره‌گیری از هر طرح اصلی،‌ تعداد بسیار زیادی طرح فرعی به‌وجود آمده است.

بسیاری از این طرح‌ها ترکیبی از چند طرح اصلی است که با ظرافت و پیچیدگی خاصی کنار هم قرار گرفته‌اند. به‌همین دلیل ممکن است افراد غیر متخصص گاهی در تشخیص طرح فرش دچار مشکل شوند.

در ادامه انواع طرح‌های اصلی فرش دستبافت به‌طور کامل معرفی شده است:

طرح‌های آثار باستانی و ابنیه اسلامی

یکی از زیباترین و پرطرفدارترین انواع طرح فرش دستبافت، طرح آثار باستانی و ابنیه اسلامی است. این طرح حقیقتا نمایانگر اصالت و شاهکار هنر ایرانی_اسلامی است و از ساختمان‌ها و کاشی‌کاری‌ها و اشکال هندسی و تزئینی بناها الهام گرفته است. معروف‌ترین این آثار عبارت‌اند از: تخت جمشید، مسجد شیخ لطف الله، مسجد شاه اصفهان، گنبد قابوس و طاق بستان است.

 برای اطلاع بیشتر از طرح آثار باستانی و ابنیه اسلامی به این مقاله مراجعه کنید.

طرح‌های شاه عباسی

طرح شاه‌عباسی به دلیل وجود گل معروف شاه‌عباسی به این صورت نامگذاری شده است. این طرح معروف، با ترکیب سایر طرح‌ها می‌تواند انواع طرح‌های فرعی و زیبا را ارائه دهد؛ از جمله لچک ترنج شاه‌عباسی، افشان شاه‌عباسی و شاه‌عباسی درختی.

طرح‌های اسلیمی

شکل اصلی این طرح را شاخه‌های دورانی در میان برگ‌ها تشکیل می دهد. این شاخه‌ها، تجرید یافته طرح درخت می باشند.

اسلیمی انواع بسیار زیاد دارد و معمولاً در بیشتر قالب‌ها این طرح تکرار می‌گردد. معروف‌ترین طرح فرش اسلیمی، اسلیمی دهن اژدر است.

در این نوع اسلیمی انتهای هر شاخه به دو بخش متقارن منشعب می‌گردد و به صورت دو فک اژدها نشان داده می‌شود و روی ساقه شاخه‌ها جوانه‌هایی در نقاط مختلف تزئین شده است که بیشتر این جوانه ها را اسلیم می‌نامند.

این طرح نیز به لحاظ تغییرات و دخل و تصرف‌ها به گروه‌های فرعی بسیار تقسیم شده است. مانند اسلیمی، اسلیمی بندی، اسلیمی شکسته، اسلیمی دهان اژدر و اسلیمی لچک ترنج.

افشان

در اکثر طرح‌ها، پیوستگی نقوش به‌گونه‌ای است که گویا قلم طراح از ابتدا تا انتها از روی طرح برداشته نشده است و به‌صورت پیوسته طرح را کشیده است. اما در طرح افشان گل‌ها، برگ‌ها و شاخه‌ها به صورت جدا از هم و پراکنده و بدون پیوستگی به یکدیگر، در متن فرش افشانده شده‌اند. به‌همین دلیل است که این طرح را افشان نامیده‌اند.

از طرح افشان نیز تنوع و تغییرات طراحان باعث به‌وجود آمدن طرح‌های فرعی نظیر افشان ختائی، افشان بندی، افشان شکسته و افشان گل اناری شده است.

طرح‌های اقتباسی

دلیل نامگذاری این فرش، اقتباس طرح آن از مناطق مرزی ایران و کشورهای همسایه است. معروف‌ترین این طرح‌ها طرح قفقازی و گوبلنی است.

بندی یا واگیره‌ای

طرح بندی یا واگیره‌ای طرحی است که در آن یک عنصر کوچک در سراسر متن فرش به‌صورت طولی و عرضی تکرار می‌شود و چون این عناصر در مرحله تکرار به یکدیگر می‌پیوندند به آن بندی می‌گویند.

به لحاظ ظاهری این فرش اندکی مشابه برخی از طرح‌های ترکمن است. البته از لحاظ پیچیدگی، این طرح بسیار پیشرفته‌تر از طرح ترکمن یا به اصطلاح بخارا ‌است. چرا که طرح بخارا به‌صورت ذهنی بافته می‌شود و معمولا نقشه چاپ شده ندارد.

درختی

طرح درختی از جمله فرش‌هایی است که کمی با سایر طرح‌ها متفاوت است. در این طرح که بیشتر شبیه به یک تابلو فرش است سعی شده تا شباهت با طبیعت حفظ شود. اما این امر مانع ایجاد طرح‌های انتزاعی در ساختار طرح درختی نیست.

عنصر اصلی در این طرح، برخلاف سایر طرح‌ها، به‌جای شاخه‌ها و گل‌ها و بته‌جقه‌ها، خود درخت است که گاهی به‌صورت تکی و گاه به‌ همراه درختان دیگر و حیوانات کشیده می‌شود.

درختان در این طرح می‌توانند اندازه‌های متفاوتی داشته باشند و همچنین نوع آن‌ها می‌تواند میوه‌دار یا بدون میوه باشد.

برخی از انواع طرح درختی عبارت‌اند از: درختی جانوری یا حیوان‌دار، درختی سبزی کار یا آب‌نما، درختی ترنج دار، درختی سروی و درختی گلدانی

ماهی درهم

اين نقشه‌ جز نقشه‌های بومی و ايلاتی است. بافت آن مانند ساير نقشه‌های هندسی ذهنی‌باف است. زيبايی اين نقشه‌ باعث شده است که طراحان فرش آن را به‌صورت يک نقشه‌ی منظم و مدون و با حفظ ويژگي‌های قديمی پياده نمايند.

در این طرح یک حوض به صورت لوزی باچهار برگ، ماهی در اطراف آن مشاهده می‌شود. البته تصویر ماهی گاهی آن‌قدر انتزاعی است و به چنان سبکی ترسیم شده است که چندان شباهتی به ماهی ندارد و بیشتر شبیه برگ است.

طرح ماهی درهم در نقاط مختلف ایران به نام‌های مختلفی مشهور است. مهم‌ترین انواع آن عبارتند از: ماهی هراتی، ماهی فراهان، ماهی زنبوری، ماهی کردستان و زیره ماهی.

بته‌ای (بته جقه)

طرح بته‌ای تجريد يافته درخت سرو است. بته‌های سرکج فرش ايران که به بته جقه شهرت يافته است در طرح‌های بته‌ای به اندازه و اشکال مختلف به چشم می‌خورد.

معروفترين طرح‌های بته‌ای عبارت‌اند از بته جقه، بته شاخ گوزن، بته ترمه، بته سرابندی، بته خرقه‎اي، بته قلمکار اصفهان و … .

 ترکمن یا بخارا

طرح فرش‌های ترکمن از لحاظ هندسی و شکستگی خطوط در ردیف طرح‌های ایلی و خاص مردم کوچ‌نشین است که به‌طور ذهنی و بدون نقشه بافته می‌شود.

نقوش قالی ترکمن در واقع بازتابی از محیط زندگی ترکمن‌هاست. نقوش شاخ قوچ (نشانه‌ی قدرت)، نقوش عقرب (نماد دفع شر) و نقوش پرندگانی مثل قو و حیواناتی همچون اسب در کنار طبیعت و گل و گلزار از جمله عناصر پرکاربرد در انواع طرح فرش دستباف ترکمن هستند.

ترکمنی شانه‌ای، ترکمنی غزال گز(چشم آهو)، ترکمنی چهار قاب، ترکمنی خورجینی و ترکمنی قاشقی طرح‌های فرعی این طرح را تشکیل می‌دهند.

شکارگاهی

در این نوع طرح که از دوره صفویه رواج یافته است، موضوع اصلی شکار حیوانات توسط انسان است. این طرح که بیشتر به‌عنوان تابلوفرش کاربرد دارد، صحنه‌های شکار، اسب‌سواران در تعقیب حیوانات، حیوانات درنده، بیشه‌زار و جنگل را به تصویر می‌کشد.

گروه‌های فرعی این طرح عبارت‌اند از: شکارگاه درختی، شکارگاه ترنج‌دار، شکارگاه قابی، شکارگاه لچک ترنج و شکارگاه سراسری.

قابی (خشتی)

متن فرش در این طرح به قسمت‌ها یا قاب‌های مختلفی تقسیم می‌شود که به‌طور کاملا منظم در کنار هم قرار گرفته‌اند. درون هر قاب طرح متفاوتی وجود دارد که با گل‌ها و برگ‌های متفاوتی تزئین شده‌اند.

گروه‌های فرعی طرح قابی را قابی اسلیمی، قابی قرآنی کرمان یا ستونی و … تشکیل می‌دهند.

گل‌فرنگ

نقوش اصلی استفاده شده در طرح گل‌فرنگ را گل‌های طبیعی تشکیل می‌دهند. اصلی‌ترین گل در این طرح، گل رز با رنگ‌های بسیار روشن نظیر زرد، آبی و سرخ است. انواع فرعی طرح گل‌فرنگ شامل گل‌فرنگ بیجار، گل فرنگ گل و بلبل، لچک و ترنج گل فرنگ، افشان گل فرنگ و …می‌باشد.

گلدانی

طرح گلدانی یکی دیگر از طرح‌های زیبا و اصیل فرش دستبافت ایرانی است که به‌صورت فرش و تابلوفرش بافته می‌شود.

در این طرح، گاه یک گلدان بزرگ پر از گل تمام فرش را می‌پوشاند و گاه گلدان‌های کوچک به طور متقارن در اطراف متن و یا در سرتاسر متن به دنبال هم قرار می‌گیرند.

از طرح‌های فرعی این گروه می‌توان این موارد را نام برد: گلدانی ختائی، گلدانی دوطرفه، گلدانی محرابی، گلدانی سراسری، گلدانی ظل السلطان(گل و بلبل)، گلدانی لچک ترنج و گلدانی یک طرفه.

محرابی

طرح اصلی در این گروه، محراب (محل نماز گزاردن امام جماعت در مسجد) است. در این طرح‌ها معمولاً محراب را با تزئیناتی از قبیل قندیل، گلدان و حتی درختچه‌های کوچک می‌پوشانند و گاه دو طرف محراب را با ستون‌های بزرگی که سقف محراب بر روی آن قرار دارد نشان می‌دهند.

انواع طرح‌های این گروه عبارت است از: محرابی قندیلی، محرابی گلدانی و محرابی درختی.

محرمات

در طرح محرمات نقشه فرش به‌صورت راه راه به‌نظر می‌رسد. چرا که در این نقشه، طرح در طول فرش تکرار می‌شود و عرض فرش را به چند قسمت تقسیم می‌کند.

هر بخش طرح و رنگ متفاوتی دارد و تا انتها به همان صورت بافته می‌شود. البته ممکن است این طرح به‌صورت مورب نیز بافته شود. این طرح در بعضی از نقاط ایران به نام قلمدانی مشهور است.

گروه‌های فرعی طرح محرمات عبارت است از: قلمدانی سراسری، گل ریز با زمینه یک رنگ و بته با زمینه الوان.

ایلی

این طرح‌ها از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین طرح‌ها در فرش‌بافی ایران بوده و مخلوق ذهن‌ قالی‌بافان بومی است. طبیعت و محیط زندگی بافندگان به ساده‌ترین شکل در طرح این فرش‌ها منعکس شده است.

در این طرح از نقشه‌های منظم و مدون پیروی نمی‌شود و دارای زیبایی دلپسندی است. گروه‌های فرعی این طرح‌ها اغلب منسوب به مناطقی است که طرح ابتدا در آن‌جا رواج پیدا کرده است و یا به نام اشخاصی است که دارای نفوذ محلی بوده‌اند و یا سفارش بافت آن را داده‌اند.

نام‌های معروف و قدیمی این گروه عبارت‌اند از: هیبت لو (مربوط به فارس و آباده)، قشقایی بته، افشاری، خاتونی، خمسه، ساوه، تفرش، هریس، مهربان، بختیاری، کردی، یلمه، سیستان، فردوس، سالارخانی، یعقوب خانی، سنگ چوبی، علی میرزائی، جان بیگی، جانمازی و … .

هندسی

طرح هندسی از کنار هم قرار گرفتن اشکال هندسی و طرح‌هایی با خطوط زاویه‌دار تشکیل شده است. این نوع فرش‌ها با توجه به سبک طراحی‌شان برای استفاده در دکوراسیون مدرن مناسب هستند.

مدل‌های هندسی بندی قابی، هندسی ترنج‌دار و هندسی کف ساده از جمله انواع مختلف این طرح هستند.

تلفیقی

علاوه‌بر طرح‌های نامبرده در بالا که هریک برای خود دارای نام‌های مشخص و تاریخچه قابل توجه هستند، طرح‌های دیگری نیز وجود دارند که به مرور زمان و از ترکیب و تلفیق دو یا چند طرح به‌وجود آمده است.

از نمونه‌های این طرح‌ها می‌توان طرح‌های شاخه پیچ ترنج‌دار، سلسله‌ای ترنج‌دار، تلفیقی لچک ترنج، گلدانی بند اسلیمی، تلفیقی قاب فابی، تلفیقی دورنما، تلفیقی ترنجی دسته‌گل، تلفیقی سبزی‌کار، تلفیقی ترنج‌دار، تلفیقی ترنجی کف ساده و تلفیقی لچک ترنج کف ساده را نام برد.

کدام محصول را بخریم؟ مسئله این است!

حال که تفاوت انواع طرح فرش دستبافت را دانستیم، زمان پاسخ به این سوال می‌رسد که کدام محصول را تهیه کنیم؟

این که کدامیک از این محصولات را بخریم وابسته به کاربرد و انتظاری است که از زیرانداز داریم.

در هر حال این انتخاب به عهده مصرف‌کننده است اما اگر تصمیم به خرید فرش اصیل و باکیفیت دارید می‌توانید با ما تماس بگیرید. ما به شما ضمانت می‌دهیم که باکیفیت‌ترین فرش را به همراه عالی‌ترین طرح و مناسب‌ترین قیمت در اختیارتان قرار دهیم. با تضمین اصالت فرش دستبافت قم.