طرح‌های رایج در قم

طرح‌های رایج فرش دستبافت در قم نیز همانند رنگ‌های مورد استفاده از تنوع و گستردگی خاصی برخوردار است. نقشه‎های قالی‌های قدیمی قم متشکل از طرح‌های مشهور به لچک و ترنج شاه عباسی – محرمات– محرابی و شکارگاه است.

این طرح‌ها که با اقتباس از نقشه‌های کاشان و اصفهان تهیه شده بود به‌سرعت با خلاقیت طراحان قم دچار تحول شده و سبک جدیدی در صنعت قالیبافی ایران پدیدار گشت. این سبک با ویژگی‌هایی نظیر طراحی استادانه و هماهنگی نقوش و رنگ‌آمیزی بدیع و کم‌نظیر به “سبک فرش قم” مشهور گردید.

افشان شاه‌عباسی

انواع طرح‌های بافندگان قمی

نقش بته‌جقه همانقدر که در روستاهای ترک‌زبان همدان با حالتی خاص منطقه مورد استفاده است، در روستاهای فارس زبان قم نیز در زمینه‌های گرم در اندازه‌های دو ذرع تا 7 مترمربع بافته می‌شود.

طرح‌های اسلیمی، ختایی، لچک و ترنجدار و نیز طرح‌های درختی همانند قالیچه‌های اصفهان از جمله طرح‌های مورد نظری است که بیشترین تولیدات را به‌خود اختصاص می‌دهد.

نقش‌های کومه‌ای (درختی، حیوانی، بوته‌ای) و شاه‌عباسی گل‌فرنگ از زیبایی چشمگیر و رنگ‌های بدیع بهره‌مندند.

طرح قالی‌های شکارگاهی نیز گرچه از اصفهان نشأت گرفته است، اما نمونه‌های فراوانی از این طرح را در قالی‌های ابریشم بافت قم می‌توان مشاهده نمود و بالاخره با توجه به تنوع نقوش و مهارتی که در بافنده قم سراغ داریم تعجبی نخواهد داشت اگر شاهد تولید طرح‌هایی هندسی و نیمه هندسی در بافته‌های این منطقه باشیم.

برای اطلاع از انواع فرش دستبافت از نظر طرح به این مقاله مراجعه نمایید.

بافت طرح‌های هندسی همانند قالی‌های قفقاز و نقش‌های هراتی موسوم به ماهی درهم که در مدالیونی چندضلعی متن قالی قم را به‌خود اختصاص می‌دهند، گهگاه تعجب بیننده را که همواره به اصالت طرح‌های هر منطقه می‌اندیشیده است برمی‌انگیزد.
بافندگان قمی، ترجیح می‌دهند که دلپذیرترین طرح‌های سایر مراکز قالیبافی ایران را که در مرور زمان مطلوب و مقبول طبع همگان واقع شده‌اند با مختصر تغییراتی ببافند. و برایشان چندان اهمیتی ندارد که نقش‌های جدید با قالی‌ها و قالیچه‌های اصفهان و کاشان مشابه شود.

به‌طورکلی می‌توان طرح‌های رایج در قالی‌های قم را در موارد زیر خلاصه کرد:
بندی خشتی (موزاییکی بختیاری)، بته‌ای، درختی، شکارگاه، هندسی جوشقانی، شاه‌ عباسی، لچک ترنج، شاه عباسی افشان، محرمات، ترنجی کف ساده، بندی کتیبه‌ای، محرابی، گل فرنگ و ضل السلطانی، محتشم و خشتی.
طرح‌های بوته میری مکرر، نسبت به طرح گلدان رایج‌ترند. بسیاری از قطعات نیز دارای مدال مرکزی و طرح‌های گوناگون در کناره و گوشه‌ها هستند.

تشخیص بافت قم به‌واسطه زمینه

قالی‌های قم از طریق رنگ‌های روشن زمینه آن (سفید عاجی، کرم، زرد) قابل تشخیص هستند که عموماً، این زمینه عاری از ترنج‌ها و لچک‌ها می‌باشد.

هرچند که نقش آن‌ها در موضوعاتی که ارائه می‌کنند، دارای پاره‌ای نااستواری‌ها و تغییرپذیری‌ها می‌باشد اما در اکثر موارد معرف دو نوع نقش است: یکی از این دو نقش، سرو کوچک استلیزه شده، یعنی بته که گاهی مواقع به اشتباه آن را نقش کاشمر می‌نامند، و نقش دیگر ظل‌السلطانی است.

این نقش عبارت است از گلدان مملو از گلی که پرندگان کوچک و زیبایی در بالای آن پرواز می‌کنند.
ندرتاً به قالی‌هایی از قم برمی‌خوریم که دارای مجموعه‌ای از سروهای واقعی در بین گیاهان و درختان گل‌دار هستند و از روی طرح‌های لطیف و ظریفی که دو تخته فرش ابریشمین و قدیمی مقبره شاه عباس را در قم نقشین کرده‌اند، تقلید شده است.