جایگاه فرش ایران در سطح جهان مدیون فرش قم است.
گزارشی از نشست بنیاد قم پژوهی با موضوع تاریخ شفاهی فرش قم

یکی از قدیمی‌ترین تولیدکننده فرش در قم گفت: این استان مادر فرش در دنیا است به‌گونه‌ای که جایگاه ایران در سطح جهان مدیون فرش قم است و فرش ایران به قم شناخته می‌شود.

حاج حسین کاشی‌زاده در چهارصد و نوزدهمین نشست بنیاد قم‌پژوهی با موضوع تاریخ شفاهی فرش قم و بررسی خاندان کاشی‌زاده در موسسه طلوع مهر افزود: پدر و پدربزرگم در کار فرش بودند و قبل از به دنیا آمدن من، مادر نیز قالی می‌بافته است و هنر چله‌کشی را از هشت سالگی پدرم به ما یاد داد و بعد از اتمام تحصیلات ابتدایی یک استادکار بودم و تولیدکننده فرش شدم.

وی بیان داشت: در حال حاضر بنده با ۶۸ سال سن نسل سوم از خاندان کاشی‌زاده هستم که در کار فرش فعالیت داشتیم و نسل چهارم نیز دو پسرم به نام‌های علیرضا و کاظم کاشی‌زاده هستند. هم اکنون این خاندان ۱۳۶ سال است که در کار فرش هستند.

بافت اولین فرش قم در دوره قاجار

وی خاطر نشان کرد: پدربزرگ بنده میرزا علی اکبر کاشی‌زاده از کاشان به قم مهاجرت کردند. ۱۱۹ سال پیش در دوره ناصر الدین شاه قاجار پدربزرگ فرشی را بافته و به نام قم ثبت کرده است.

کاشی‌زاده اضافه کرد: پدربزرگ در آن دوره مورد حمایت و راهنمایی یکی از دایی‌های خود که مجرد بود قرار گرفت. همچنین ارباب حسین جان کاشی نیز به کسانی که این کار را بلد بودند راهنمایی می‌کرد و یا در آن شریک می‌شد.

وی تصریح کرد: به‌تدریج همه اقوام ما وارد کار فرش شدند و از زمان تولد تقریبا ۲۰۰ نفر از اقوام از دایی‌ها و عموهای ما در زمینه فرش کار می‌کردند که حتی نام خانوادگی‌اشان با ما متفاوت است؛ مانند صمدی، خدادیان که در این زمینه کار می‌کردند.

وی یادآور شد: با ورود به قم به مردم هنر چله‌کشی را می‌آموختند و همه هنر فرش در چله‌کشی بوده است و تولیدکننده‌ای که چله‌کشی بلد نباشد ۵۰ درصد کار را نیاموخته است؛ چراکه کسانی که به این مهارت مجهز باشند ایرادات فنی فرش را بهتر متوجه می‌شوند.

توسعه چله‌کشی در قم

این پیشکسوت عرصه فرش در قم ادامه داد: نقش پدربزرگ من در آموزش و توسعه چله‌کشی بوده است و کسانی که چله‌کشی بلد بودند همه هنر تولید و فروش و صادرات را داشته است و به دلیل مهارت پدرم در چله‌کشی کسی که نیاز به این کار داشت به پدر من مراجعه می‌کرد. در زمان حاضر نیز شاید یکی دو نفر بتوانند کارهای تخصصی چله‌کشی را انجام دهند؛ در حالی که پدر من این کار را ۷۰ سال پیش انجام می‌داد.

کاشی‌زاده افزود: پدر بنده با مرحوم حاج حسین غفاری رفت و آمد و روابط دوستانه و کاری داشتند که آقای ارباب حسین جان کاشی پدرم و آقای غفاری را برای قالی زدن راهنمایی می‌کرد.

وی گفت: در زمان پدرم قالی در قم فراگیر نشده بود و در هر محله‌ای تعداد اندکی قالی می‌بافتند. برای مثال در قم حدود سالی ۲۰ قالی بافته می‌شد؛ درحالی که امروز بیش از ۲۰ شهرستان فقط قالی قم را می‌بافد.

وی بیان کرد: در آن دوره بعضی از روستاهای اطراف برای پدرم قالی کرک و ابریشم می‌بافتند با این تفاوت که ابریشم در آن زمان مانند امروز ریز و ظریف نبود ولی پدر من از آن زمان در کار قالی ابریشم بود و شهرت زیادی داشت.

به گفته وی در سن ۲۰ سالگی از تولیدات خودم یک قالی به حاج آقارضا محمدی فروختم و اکنون هم فرش‌هایی دارم که تولید خودم برای ۴۵ سال پیش است.

این صادرکننده فرش گفت: از ۱۳۵ سال گذشته تعدادی چون ارباب حسین جان کاشی، کاشانی، حاج حسین غفاری و حاج محمود ارمی بودند که در زمینه فرش و چله‌کشی هنرمند بودند و فعالیت داشتند و بعد از چهار پنج سال خیلی‌ها این کار را یاد گرفتند و وارد این حرفه شدند.

کاشی‌زاده خاطر نشان کرد: در آن دوره قالی‌ها از جنس کرک و بین ۳ تا ۵ رنگ بودند و بعد از چند سال تعداد رنگ‌ها به هفت رنگ رسید و جنس قالی هم از خامه و کرک شد که تشخیص این دو از هم برای همه مقدور نبود و سپس بعد از ۱۰ سال قالی‌ها به ۹ رنگ رسید و تا ۲۰ سال به همین تعداد باقی ماند و حدود ۹۵ سال پیش فرشی از جنس پشم و کرک و ابریشم به صورت گل‌ابریشم بافته شد.

وی اضافه کرد: ابریشم حدود ۸۸ تا ۹۰ سال گذشته وارد فرش قم شد و حدود ۵۰ سال پیش یک قالی با ۱۲ رنگ بافته شد و طی چند سال به ۱۵ رنگ رسید و با توجه به اینکه تنوع رنگ در قالی‌های تبریز زیاد بود در قم هم تنوع رنگی را به ۳۰ تا ۴۰ رنگ رساندند.

ورود بانوان به عرصه فرش قم

وی در ادامه سخنان خود به نقش مادر خود اشاره کرد و افزود: مادرم نیز در خانه چند دار قالی زده بود و به تمام دختران محل قالی بافی یاد می‌داد و به اندازه پدرم در توسعه و رونق هنر فرش در قم نقش موثر داشته‌ است.

کاشی‌زاده در بخش رنگرزی فرش گفت: حاج حسن رنگرز با کمک پدرم فعالیت خود را با استفاده از رنگ‌های گیاهی شروع کرد و شاگردان بسیاری را هم تربیت کرد.

وی تاکید کرد: رنگ‌های گیاهی از نظر کیفیت بسیار سطح بالایی دارد ولی در رنگ‌های صنعتی نیز رنگ‌هایی وجود دارد که کیفیت و زیبایی آن از رنگ‌های گیاهی بیشتر است.

وی افزود: رنگ حیوانی به نام قرمزدونه وجود دارد که تقریبا همه رنگی از آن به‌دست می‌آید و اگر فرش بافته شده با این رنگ را در آب روان بیاندازیم رنگ آن پررنگ‌تر می‌شود و ثبات رنگ آن قابل مقایسه با هیچ رنگی نیست.

کاشی‌زاده در خصوص نقشه کشی‌فرش از گذشته تا امروز افزود: حاج حسین جدّی که در کار فرش بود نقشه‌کشی هم انجام می‌داد و از دیگر افراد حسین خان و عشقی نیز کار نقشه‌کشی انجام می‌دادند و پسر آقای عشقی و حاج حسین بی‌طرفان نقشه‌کش دیگری است که هنوز هم زنده است.

وی در ادامه با اشاره به اینکه نقشه‌های معروف فرش شکارگاه، خشتی، کومه‌ای، درختی، بوته و سردرگاهی است، گفت: فرش‌هایی را تولید کردم که موفق به کسب ۱۸ عنوان جهانی و جایزه خارجی شده است و افتخارات زیادی را برای فرش قم کسب کرده‌ام.

به گفته وی با وجود اینکه قم در ابتدای امر سابقه بافت فرش نداشته ولی به‌تدریج با وجود فرش به قم پیشرفت زیادی ایجاد شد و در ۹۰ سال گذشته پس از یک دوره اوج برای فرش قم دچار کسادی شد و دوباره اوج و فرودهایی داشته است ولی فرش هیچ‌گاه از بین نخواهد رفت.

این تولیدکننده قدیمی فرش افزود: قالی قم مدیون فرش کاشان و چند نفری که در این عرصه پیشکسوت و پیشتاز بودند و این افراد این هنر را گرفتند و توسعه دادند به گونه‌ای که از فرش دیگر استان‌ها پیشی گرفت و به جایگاه نخست در صنعت فرش در کشور و حتی جهان دست یافت.

کاشی‌زاده  یکی از دلایل مهم در رشد فرش قم را روحیه پیشرفت در این شهر عنوان کرد و گفت: مردم قم ابتدا فرش را از کاشان گرفتند و برای توسعه آن به همه شهرهای کشور سرزدند تا آن را از لحاظ کیفیت، نقشه، طرح و رنگ ارتقا دهند؛ در حالی که فرش در کاشان نه تنها رشد نداشت بلکه عقب ماند.

تمایل بازار خارجی به فرش قم

وی تصریح کرد: فرش کاشان به دلیل طرح درشت آن متقاضیان خانگی و داخلی داشت و در بازار خارجی حرفی برای گفتن ندارد ولی فرش قم در بازار خارجی حرف اول را می‌زند و بیشترین صادرات به کشورهای خارجی از قم است.

وی با بیان اینکه ریزترین فرش در ایران متعلق به ایشان است، افزود: مشتریان خارجی به فرش قم بسیار رغبت دارند ولی متاسفانه فرش قم را نمی‌شناسند؛ چراکه هیچ تبلیغی برای معرفی فرش قم در حوزه بین الملل صورت نگرفته و نمی‌گیرد.

به گفته وی فرش قم در این چند سال راه صدساله را رفته است و قطعا در آینده هیچ طرح ونقش دیگری به وجود نمی‌آید؛ چراکه کسی دیگر به دنبال این هنر نمی‌آید؛ حتی پسرهای تولیدکنندگان هم به دنبال این رشته نمی‌آیند و متاسفانه به دلیل عدم تبلیغ فرش قم این هنر ناشناخته مانده و فرش قم به جایگاه واقعی خود نرسیده است و بازار خود را از دست داده است.

کاشی‌زاده برگزاری این جلسات را بسیار موثر دانست که نتایج آن برای آیندگان ماندگار است، افزود: مسئولین باید از تولیدکنندگان فرش حمایت کنند؛ چراکه ابریشم مورد نیاز از چین تامین می‌شد و اکنون با بالارفتن قیمت دلار واردات ابریشم بسیار گران شده و این باعث گران شدن محصول نهایی می‌شود.

وی در خصوص ارزیابی فرش قم در آینده گفت: اگر تبلیغات متمرکزی در راستای شناخت و معرفی فرش قم انجام شود این هنر رونق دوباره می‌گیرد؛ چراکه هیچ جای دنیا و هیچ شهر ایران فرش ابریشم قم را ندارد.

وی در ادامه به معضل مارک دزدی و شناسنامه‌های نامعتبر اشاره کرد و گفت: این روند نیاز به نظارت مسئولین دارد.